કોમ્પ્યુટર પર ગુજરાતી ટાઈપિંગ કેવી રીતે કરશો ?

કોમ્પ્યુટર પર ગુજરાતી ભાષાનો ઉપયોગ કરવાનું અગાઉ કરતાં હવે ઘણું સહેલું બની ગયું છે.

માવજીભાઈનો જ દાખલો લો ને !

માવજીભાઈ જેવા શિખાઉ સામાન્ય માણસે ‘માવજીભાઈ ડોટ કોમ’ વેબ સાઈટ હૈયા ઉક્લતથી જાતે જ બનાવી છે. એટલું જ નહિ પણ કોમ્પ્યુટર પર ગુજરાતી ભાષામાં લખાણ ટાઈપ કરવામાં વપરાતા માઈક્રોસોફ્ટના અત્યારના ઈન-બિલ્ટ કી-બોર્ડના લે-આઉટમાં યોગ્ય સુધારા-વધારા કરી પોતાના ઉપયોગ માટે મજાનું નવું ‘રમેશ’ ગુજરાતી કી-બોર્ડ પણ બનાવ્યું છે.

માઈક્રોસોફ્ટના બધા સોફ્ટવેરમાં અને યુનિકોડ ફોન્ટને ટેકો આપતા હોય તેવા અન્ય કોઈ પણ સોફ્ટવેરમાં ગુજરાતી ભાષા તદ્દન સહેલાઈથી વાપરી શકાય છે. માવજીભાઈએ પોતાની વેબ સાઈટ આખી માઈક્રોસોફ્ટના વર્ડપેડમાં ટાઈપ કરી ઈન્ટરનેટ પર વહેતી મૂકી છે. જો કે તમે અત્યારે વાંચો છો તે ગુજરાતી ટાઈપિંગની કળાનો લેખ ઓપન ઑફિસ નામના (ઈ સોફ્ટવેર જુઓ તો તમને ખબર પડે કે માઈક્રોસોફ્ટના હાંજાં ગગડાવી શકે તેવા મરદ મરજીવાઓ આ દુનિયામાં ઘણાં છે!) સોફ્ટવેરમાં ફટાફટ શુદ્ધ ગુજરાતીમાં ટાઈપ કર્યો છે.

વિન્ડોઝમાં ગુજરાતી કી-બોર્ડ આવ્યા બાદ નવો જમાનો શરૂ થઈ ચૂક્યો છે.

વિન્ડોઝમાં ગુજરાતી કી-બોર્ડ ? એ શું છે ?

માઈક્રોસોફ્ટ તરફથી વિન્ડોઝની એક્સપી આવૃત્તિ સને ૨૦૦૧ની સાલમાં શરૂ કરાઈ ત્યારથી તેમાં જગતની અનેક નવી ભાષાનો ઉપયોગ કરી શકાય તેવી સગવડ ઊભી કરવામાં આવી છે. આમાં ભારતીય ભાષાનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય ભાષાઓનો સમૂહ ‘ઈન્ડીક લેન્ગ્વેજીસ’ તરીકે ઓળખાય છે. વિન્ડોઝ એક્સપીની સુધારેલી આવૃત્તિ સને ૨૦૦૩ની સાલમાં બહાર પડી ત્યારથી તેમાં ગુજરાતી ભાષાનો ઉપયોગ શરૂ થયો છે.

તો અમને તેની ખબર કેમ નથી ?

માઈક્રોસોફ્ટ એટલી તોતિંગ સંસ્થા છે કે તેમાં તેમાં ક્યા ખૂણે શું થાય છે તેની તેમાં કામ કરતા બધા માણસોને ખબર પડતી હશે કે કેમ તેની માવજીભાઈને શંકા છે. જો માઈક્રોસોફ્ટે ૨૦૦૩ની સાલમાં જો એ વાતનો બરાબર પ્રચાર કર્યો હોત કે હવે તમે ગુજરાતીમાં ડોક્યુમેન્ટ, સ્પ્રેડ શીટ, ડાટા બેઈઝ, પાવર પોઈન્ટ પ્રેઝન્ટેશન વગેરે સહેલાઈથી બનાવી શકો છો તો કોમ્પ્યુટર પર ગુજરાતી ભાષા વ્યાપકપણે વપરાતી થઈ ગઈ હોત અને ગુજરાતીઓ એક બીજાને ગુજરાતીમાં ઈ-મેઇલ મોકલતા થઈ ગયા હોત. અત્યાર સુધીમાં તો ઈન્ટરનેટ પર ગુજરાતી વેબ સાઈટનો ઢગલો થઈ ગયો હોત.

બીજી રીતે જોઇએ તો માઈક્રોસોફ્ટ ગુજરાતી પ્રજા જેવી જ ‘શાણી’ કંપની છે. એટલે તેણે શાંતિથી મૌન પાળી માવજીભાઈ જેવા નવરા ધૂપ માણસને વગર પૈસે પ્રચાર કરવાના કામે લગાડી દીધા છે !

વાત સરખી રીતે સમજાવો ને

તમે જ્યારે કોમ્પ્યુટર ખરીદો ત્યારે તેમાં વિન્ડોઝ એક્સપી અથવા તેના પછીની નવી આવૃત્તિ વિસ્ટા ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ ઈન્સ્ટોલ થયેલી આવે અને જો તેમ ન હોય તો તમારે તે ઈન્સ્ટોલ કરાવવી પડે. તે પછી જ કોમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ થઈ શકે.

અલબત્ત જો તમે લિનક્સ સિસ્ટમવાળું કોમ્પ્યુટર ખરીદો કે એપલનું મેકિન્ટોશ પ્રકારનું કોમ્પ્યુટર વાપરતા હો તેની વાત અલગ છે. એ બન્ને અલગ પ્રકારની સિસ્ટમ છે. તેમાં પણ ગુજરાતી ભાષાનો ઉપયોગ સહેલાઈથી થઈ શકે છે. ફક્ત તેની રીત જુદી છે.

વિન્ડોઝ સિસ્ટમના કોમ્પ્યુટરમાં ગુજરાતી ભાષા માટેના બે ફોન્ટ આપમેળે ઈન્સ્ટોલ થયેલા હોય છે. તેના નામ છે – "શ્રુતિ" અને "એરિયલ યુનિકોડ એમએસ". આ ફોન્ટ નવેસરથી ઈન્સ્ટોલ કરવા પડતા નથી. આ બન્ને ફોન્ટ યુનિકોડ પ્રકારના ફોન્ટ છે. ગુજરાતી ભાષા માટે શ્રુતિ એ ડિફોલ્ટ ફોન્ટ છે.

આ બે ફોન્ટ ઉપરાંત અન્ય ઘણાં ગુજરાતી યુનિકોડ ફોન્ટ ઈન્ટરનેટ પર ઉપલબ્ધ છે. યુનિકોડ ફોન્ટ વાપરી ગુજરાતીમાં લખાણ ટાઈપ કરવા માટેનું ગુજરાતી કી-બોર્ડ પણ વિન્ડોઝની સિસ્ટમની અંદર છે. આ કી-બોર્ડ બહાર કાઢવા માટે તમારે થોડી મહેનત કરવી પડે છે.

ગુજરાતી કી-બોર્ડને કેવી રીતે બહાર લાવવું ?

સૌ પ્રથમ સ્ટાર્ટ-કન્ટ્રોલ પૅનલ-રિજિયોનલ એન્ડ લેન્ગ્વેજ ઓપ્શનના માર્ગે જઇને મેનુ પરનું લેન્ગ્વેજ ઓપ્શન ક્લીક કરવું અને તેમાંથી ડિટેઇલ પર જવાનું રહે છે.

ડિટેઇલના પાના પર ‘એડ’ બટનને ક્લીક કરવાથી ઈનપુટ લેન્ગ્વેજનો બાર દેખાશે. આ બાર ઓપન કરી તેમાંથી ગુજરાતી ભાષા સિલેક્ટ કરવી અને ત્યાર પછી જ્યાં પ્રેફરન્સ લખ્યું છે ત્યાં 'લેન્ગ્વેજ બાર' પર ક્લીક કરવું અને તેના પેટા મેનુમાં "શૉ એડિશનલ લેન્ગ્વેજ બાર ઓન ધ ડેસ્ક ટોપ"ને પસંદ કરવું. ત્યાર પછી ઓકે ઓકે કરતાં બહાર નીકળી જશો.

માવજીભાઈનું ગુજરાતી લખાણ બરાબર ન સમજાતું હોય તો ગુજરાતી કી-બોર્ડ કેવી રીતે સક્રીય કરવું તેનું અંગ્રેજી ભાષામાં વિગતવાર માર્ગદર્શન દરેક તબક્કાના ફોટા સાથે શ્રી કાર્તિકભાઈ મિસ્ત્રીએ બહુ સરસ રીતે તૈયાર કરી ગુજરાતી લેક્ષિકોનની વેબ સાઈટ પર મૂક્યું છે, તે તમને ઉપયોગી થશે. આ માર્ગદર્શન વાંચવા માટે નીચેની લિન્ક ક્લીક કરોઃ

> >How to set up Gujarati Key Board in Windows XP ?<<

બસ તમારું ગુજરાતી ભાષાનું કી-બોર્ડ સક્રિય થઈ ગયું છે. હવે તમે ગુજરાતીમાં ટાઈપ કરી શકશો.

કેવી રીતે ?

જે જે સોફ્ટવેરમાં ફોન્ટનું ઓપ્શન હોય તે તમામ સોફ્ટવેરમાં ગુજરાતી ભાષામાં ટાઈપ થઈ શકે છે. જેમ કે નોટ બૂક, વર્ડ પેડ, વર્ડ, એક્સેલ, એક્સેસ, પાવર પોઈન્ટ વગેરે. જો કે માવજીભાઈને માઈક્રોસોફ્ટ ઑફિસને બદલે ઓપન ઑફિસ વધુ ગમે છે. આ એપ્લિકેશન ખોલ્યા બાદ તેમાં કામ કરવાનું શરૂ કરતાં પહેલા તમારા ડેસ્ક ટોપની નીચલી પટ્ટી પર નજર કરશો તો તેની પર EN લખેલું દેખાશે. તેના પર ક્લીક કરશો તો ઇંગ્લિશ અને ગુજરાતી એવા બે ઓપ્શન દેખાશે. તેમાંથી ગુજરાતી પસંદ કરશો. ગુજરાતી પસંદ કરશો એટલે નીચલી પટ્ટી પર જ્યાં EN લખેલું હતું ત્યાં GU લખેલું આવી જશે.

હવે તમે તમારા કી-બોર્ડ પર જે કોઈ કી દબાવશો તેનાથી સ્ક્રીન પર અંગ્રેજીના બદલે ગુજરાતી અક્ષર પ્રગટ થશે.

માત્ર માઈક્રોસોફ્ટના નહિ પણ અન્ય કોઈ પણ સોફ્ટવેર માટે તે સાચું છે. શરત એટલી છે કે તમે જે સોફ્ટવેર વાપરતા હો તે યુનિકોડ ફોન્ટને પૂરેપૂરો ટેકો આપતો હોવો જોઇએ. દાખલા તરીકે હોટ મેઇલ, જીમેઇલ અને એઓએલ મેઇલ વગેરે વેબ મેઇલ સાઈટ યુનિકોડ ફોન્ટને પૂરેપૂરો ટેકો આપે છે એટલે તેમાં તમારો ઈ-મેઇલ એકાઉન્ટ હોય તો તમે સહેલાઈથી ગુજરાતી ભાષામાં ઈ-મેઇલ લખીને મોકલાવી શકો અને કોઈ તમને ગુજરાતીમાં લખેલો ઈ-મેઇલ મોકલાવે તો તે વાંચી શકો.

પરંતુ તમે પેજ મેકર સોફ્ટવેરમાં ગુજરાતી લખાણ સીધી રીતે કંપોઝ કરવા કોશિશ કરશો તો તે નહિ થાય કેમકે તેમાં હજુ યુનિકોડ ફોન્ટ વાપરી શકાતા નથી. (પેજ મેકરમાં ગુજરાતી લખાણ કંપોઝ કરવું હોય તો તે આડકતરી રીતે થઈ શકે છે.) હજુ ઘણા સોફ્ટવેર એવા છે કે જેમાં યુનિકોડ ફોન્ટનો ઉપયોગ શરૂ થયો નથી પણ ભવિષ્યમાં દરેકને યુનિકોડ અપનાવ્યા સિવાય ચાલશે નહિ કેમકે તે સિવાય છૂટકો જ નથી.

પણ ગુજરાતી ટાઈપિંગ કરવું કેમ?

એક વખત ગુજરાતી કી-બોર્ડ કામ કરતું થઈ જાય પછી આપણે શીખવી રહે છે ગુજરાતી ટાઈપિંગની કળા. ગુજરાતી ટાઈપિંગ કળા જરા ય અઘરી નથી. પણ એ માટે હોંશ જોઇએ. જો શીખવાની હોંશ હોય, ધગશ હોય, ને ધ્યાન આપો, કોશિશ કરો, અભ્યાસ કરો અને ટેવ પાડો તો ગુજરાતી ટાઈપિંગ ફટાફટ આવડી જશે.

ચાલો આપણે સૌથી પહેલા કેટલીક પાયાની બાબતો યાદ કરી લઇએ.

આંકડા

 કુલ આંકડાની સંખ્યા ૧૦ છે.

 આ આંકડા છે : ૧, ૨, ૩, ૪, ૫, ૬, ૭, ૮, ૯ અને ૦.

 આ આંકડા વડે કોઈ પણ રકમ ટાઈપ કરી શકાય છે.

કક્કો

ગુજરાતી કક્કામાં કુલ ૩૬ અક્ષર છે.

આ અક્ષર છે : ક, ખ, ગ, ઘ, ઙ, ચ, છ, જ, ઝ, ઞ, ટ, ઠ, ડ, ઢ, ણ, ત, થ, દ, ધ, ન, પ ફ, બ, ભ, મ, ય, ર, લ, વ, શ, ષ, સ, હ, ળ, ક્ષ, જ્ઞ.

આપણી આવડત ભલે કક્કાના ૧૪માં અક્ષર જેટલી હોય, પણ ધ્યાન આપીને ભણીએ તો બધું આવડી જાય. ‘અભિજ્ઞાન શાકુન્તલમ્’નું સર્જન કરનાર કવિ કુલ શિરોમણિ કાલિદાસ એક વખત અભણ કઠિયારો હતો અને જંગલમાં લાકડા કાપી પોતાનું ગુજરાન ચલાવતો હતો. જો તે આટલો મોટો વિદ્વાન બની શક્યો તો આપણને ગુજરાતી ટાઈપિંગ કરતાં કેમ ન આવડી જાય ?

ગુજરાતી કક્કાના ૩૬ અક્ષર વ્યંજન કહેવાય. વ્યંજનનું અંગ્રેજી નામ છે consonant. અંગ્રેજી લિપિમાં ૨૦ consonant છેઃ B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, W, X અને Z.

આ અંગ્રેજી consonant અને ગુજરાતી વ્યંજન વચ્ચે એક પાયાનો ફરક છે. અંગ્રેજી consonant એટલે કે ‘B, C, D’ અધૂરા, ખોડા, એટલે કે હલંત છે. પણ ગુજરાતી ‘ક, ખ, ગ’ વ્યંજન પૂર્ણ ઉચ્ચાર છે.

દાખલો આપી સમજાવું તો માવજીભાઈના મિત્ર ધવલ શાહને પોતાનું નામ ગુજરાતીમાં લખવું હોય તો તે ધ વ લ એમ કોઈ કાનોમાત્રા એટલે કે સ્વરની નિશાની ઉમેર્યા વિના લખી શકે. પણ જો તેઓ અંગ્રેજીમાં નામ લખવા જાય તો તેમણે DH લખ્યા પછી A ઉમેરવો પડે અને V લખ્યા પછી A ઉમેરવો પડે. હા, છેલ્લા L પછી તેઓ A ન લખે તો ચાલે કેમકે શબ્દના અંતે આવતા છેલ્લા લેટરનો ઉચ્ચાર આપમેળે પૂર્ણ થતો લેખાય છે. (અંગ્રેજીમાં ‘અ’ કારાન્ત ઉચ્ચારવાળા વિશેષ નામના સ્પેલિંગમાં છેલ્લા લેટર પછી A લખો તો પણ ચાલે અને ન લખો તો પણ ચાલે. એટલે તો ભગવાન રામને અંગ્રેજો Ram અને Rama બન્ને રીતે ઓળખે છે. )

બારાખડી

ગુજરાતી બારાખડીમાં કુલ ૧૨ અક્ષર છે.

આ અક્ષરો છે : અ, આ, ઇ, ઈ, ઉ, ઊ, એ, ઐ, ઓ, ઔ, અં અને અઃ
આ ૧૨ અક્ષરોને સ્વર કહેવાય. સ્વરનું અંગ્રેજી નામ છે vowel. અંગ્રેજી લિપિમાં ૬ vowel છેઃ A, E, I, O, U અને Y.

કાનોમાત્રા

કાનોમાત્રા એટલે વ્યંજનની બાજુમાં તેની જ હરોળમાં અથવા તો તેની ઉપર કે નીચે કરવામાં આવતી સ્વરની નિશાની. કાનોમાત્રાની અંગ્રેજી વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છેઃ

Kanomatra means nonspacing dependent vowel signs that may appear above or below a consonant letter, as well as spacing dependent vowel signs that may occur to the right or to the left of a consonant letter or consonant cluster.

આ નિશાનીઓ આ પ્રમાણે છે : ્, ા, િ, ી, ુ, ૂ, ે, ૈ, ો, ૌ, ં ઃ

આ નિશાની તે વ્યંજનનો ઉચ્ચાર કેવી રીતે કરવો તેનો સ્વર દર્શાવે છે. વ્યંજન વત્તા સ્વર એટલે ઉચ્ચાર. દાખલા તરીકે ‘કાનો’ શબ્દ ‘ક’ વ્યંજન + ‘આ’ સ્વર અને ‘ન’ વ્યંજન + ‘ઓ’ સ્વરનો બનેલો છે અને ‘કાનો’ શબ્દ લખવો હોય તો પહેલા ‘ક’ લખી પછી ’આ’ સ્વર સૂચવતી ઊભી લીટી ‘ા’ લખવી રહે છે અને પછી ‘ન’ લખી ‘ઓ’ સ્વર સૂચવતી ‘ો’ નિશાની લખવી રહે છે.

આ નિશાનીઓનું અંગ્રેજી નામ છે diacritic. અલબત્ત અંગ્રેજી ભાષામાં માત્ર consonant અને vowel વડે જ બધું કામ ચાલે છે. Diacritic અને accentનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે બિનઅંગ્રેજી શબ્દોનો ખરો ઉચ્ચાર કેવી રીતે થાય તે સમજાવવા માટે જ કરવામાં આવે છે.

જોડાક્ષર

જોડાક્ષર એટલે એક અર્ધો અને એક આખો એમ દોઢ અક્ષરના સંયોજનથી બનતો નવો અક્ષર. દાખલા તરીકે ‘માત્ર’ શબ્દમાં જે ’ત્ર’ અક્ષર છે તે અર્ધા ‘ત’ અને આખા ‘ર’ ના સંયોજનથી બનતો જોડાક્ષર છે.

જોડાક્ષરને અંગ્રેજીમાં conjunct અથવા composite character કહેવાય. કોઈ કોઈ લોકો તેને compound letter પણ કહે છે.

ગુજરાતી લિપિમાં કોઈ શબ્દ લખવો હોય તો તે વ્યંજન, સ્વર, કાનોમાત્રા, જોડાક્ષરનો ઉપયોગ કરી લખવો રહે છે.

આ આખું બાળપોથીનું પારાયણ કહેવાનું કારણ એટલું જ છે કે ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં આંકડા, વ્યંજન, સ્વર, કાનોમાત્રા અને જોડાક્ષરની સરસ વૈજ્ઞાનિક ઢબે ગોઠવણી કરવામાં આવી છે અને આપણે આ તમામ સંજ્ઞા ટાઈપ કરતાં શીખવાનું છે.

આંકડાની ગોઠવણી

પહેલાં આપણે આંકડાની ગોઠવણી જોઇએ.

ગુજરાતી આંકડાઓ અંગ્રેજી આંકડાઓની માફક બરાબર તેના તે જ સ્થાને ગોઠવવામાં આવ્યા છે. એટલે કે ‘1’ ની ચાવી દબાવીએ તો ૧ બહાર આવે ‘2’ ની ચાવી દબાવીએ તો ૨ બહાર આવે. ફક્ત શરત એટલી છે કે ગુજરાતી આંકડા ટાઈપ કરવા હોય ત્યારે આપણે altgr એટલે કે જમણા હાથ તરફની alt કી દબાવી રાખવી પડે છે. જો આપણે altgr દબાવી રાખ્યા વિના ‘1’, ‘2’ દબાવશું તો ગુજરાતીના બદલે અંગ્રેજીના 1, 2 ટાઈપ થશે.

ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં પણ અંગ્રેજી આંકડાને પ્રથમ સ્થાન સહેતુક આપવામાં આવ્યું છે. ભારત સરકારની એવી ઇચ્છા હતી કે ભલે દરેક પ્રાંતના લોકો કોમ્પ્યુટર પર પોતાની ભાષા અને પોતાની લિપિનો ઉપયોગ કરે અને સરકારી કામકાજમાં પણ ભલે સ્થાનિક ભાષાનો ઉપયોગ થાય પણ સરકારી રેકોર્ડ અને કોમ્પ્યુટરના રેકોર્ડમાં આંકડાઓ અંગ્રેજી લિપિમાં રહેવા જોઇએ. આજે પણ જે જે સરકારી અહેવાલ હિંદી ભાષામાં બહાર પડે છે તેમાં આંકડા તો અંગ્રેજીમાં જ આપેલ હોય છે. આમ આ કી-બોર્ડ પરના અંગ્રેજી આંકડાઓના કારણે સરકારી કામકાજમાં સરળતા રહે છે.

માવજીભાઈને અંગ્રેજી આંકડાઓ વાપરવાની ખાસ જરૂર ન હોવાથી તેમણે પોતાના ‘રમેશ’ કી-બોર્ડમાંથી અંગ્રેજી આંકડાઓ કાઢી નાખ્યા છે અને તેના સ્થાને ગુજરાતી આંકડાઓ ગોઠવી દીધા છે.

કક્કાની ગોઠવણી

હવે આપણે ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં વ્યંજન એટલે કે કક્કાના ૩૬ અક્ષરોની ગોઠવણી કેવી રીતે કરવામાં આવી છે તે જોઇએ.

સૌથી પહેલા તમારા કોમ્પ્યુટરના અંગ્રેજી કી-બોર્ડને ધ્યાનથી જુઓ.

કી-બોર્ડ ચાર લાઈનનું બનેલું છે. સૌથી ઉપરની પહેલી લાઈનમાં આંકડા છે. નીચેની ત્રણ લાઈનમાં બધા આલ્ફાબેટ છે.

આ આલ્ફાબેટની ગોઠવણી A, B, C, D, E, F એમ સીધી રીતે કરવાના બદલે પહેલી લાઈનમાં Q, W, E, R, T, Y એવી રીતે લેટર ગોઠવવામાં આવ્યા છે. એ જ રીતે ત્રણે લાઈનમાં લેટર આડા અવળા ગોઠવેલ દેખાશે. આને ક્વેર્ટી લે-આઉટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જ્યારે અંગ્રેજી ટાઈપ રાઈટર બનવા શરૂ થયા ત્યારે તેમાં કઈ કી કઈ જગ્યાએ રાખવી તેના અનેક અખતરા થયા. તેમાં ક્વેર્ટી લે-આઉટવાળી ટચ ટાઈપિંગ પદ્ધતિ સૌથી સફળ બની અને દરેક કંપનીને આ લે-આઉટવાળા ટાઈપ રાઈટર બનાવવાની ફરજ પડી. જ્યારે કોમ્પ્યુટર બન્યા ત્યારે તેમાં ટાઈપ રાઈટરનું જ કી-બોર્ડ થોડા ફેરફાર સાથે અપનાવી લેવામાં આવ્યું.

ક્વેર્ટી ટચ ટાઈપ લે-આઉટની પાછળના મુખ્ય સિદ્ધાંત એ છે કે

ટાઈપિંગનું કામ ઝડપથી થવું જોઇએ.

ટાઈપિંગના કામમાં ઓછામાં ઓછો થાક કેમ લાગે તે જોવું જોઇએ.

કી-બોર્ડ પર લેટરની ગોઠવણી એવી રીતે થવી જોઇએ કે જેથી બન્ને હાથને અને બન્ને હાથની જુદી જુદી આંગળીઓને વારાફરતી કી-સ્ટ્રોક મળતા રહે જેથી એક હાથ કે એક આંગળી પર વધુ પડતો બોજ ન આવી પડે.

જે લેટરનો વધુમાં વધુ ઉપયોગ થતો હોય તે સૌથી વધુ સગવડવાળા સ્થાને રાખવા જોઇએ.

જે લેટરના કી-સ્ટ્રોક ઓછા પડતા હોય તેને બીજી કે ત્રીજી આંગળીનો ઉપયોગ થઈ શકે તેવું સ્થાન આપી શકાય.

ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, કાનપુરમાં ૧૯૮૩ની સાલમાં હિંદી ભાષાનું પહેલું કોમ્પ્યુટર કી-બોર્ડ બનાવવામાં આવ્યું ત્યારે આ બધી બાબતોનું ધ્યાન રાખવામાં આવ્યું. ભાષાનો, શબ્દોના ભંડોળનો, લખવાની ઢબનો, આપણી લિપિની ખાસિયતનો, અંગ્રેજી કરતાં સંખ્યામાં ઘણા વધારે એવા આપણા મૂળાક્ષર અને જોડાક્ષરનો સમાવેશ કરવાની જરૂરિયાત એ બધાની છણાવટ કરી નિયમો નક્કી કરાયા અને તે નિયમો પ્રમાણે કી-બોર્ડ પર દરેક વ્યંજન, સ્વર અને કાનોમાત્રાને સ્થાન આપવામાં આવ્યું. આ પ્રથમ હિંદી કી-બોર્ડને બધાનો એકી અવાજે આવકાર મળ્યા પછી ગુજરાતી સહિત બધી ભારતીય ભાષાના કોમ્પ્યુટર કી-બોર્ડના એક સરખા લે-આઉટ (પણ સહેજ સાજ ફેરફાર સાથે, જેમ કે હિંદીમાં ‘ળ’ અક્ષર નથી પણ ગુજરાતી અને મરાઠીમાં ‘ળ’ અક્ષરનો બહોળો ઉપયોગ થાય છે.) બનાવાયા. આ લે-આઉટવાળા કી-બોર્ડ ઈન્સ્ક્રીપ્ટ કી-બોર્ડ તરીકે ઓળખાય છે અને બધી ભારતીય ભાષા માટે છેક ૧૯૮૬ની સાલથી વપરાય છે. માઈક્રોસોફ્ટે પણ ગુજરાતી સહિત બધી ભારતીય ભાષાઓ માટે ઈન્સ્ક્રીપ્ટ કી-બોર્ડ અપનાવ્યાં છે.

હવે આપણે જોઇએ કે ઈન્સ્ક્રીપ્ટ કી-બોર્ડમાં ક, ખ, ગ, ઘ ની ગોઠવણી કેવી રીતે થઈ છે.

કી-બોર્ડમાં બધાં જ કાનોમાત્રા અને સ્વર ડાબી બાજુના અર્ધાં ભાગમાં રાખવામાં આવ્યા છે. જ્યારે વ્યંજન મોટા ભાગના જમણી બાજુએ છે તો થોડા ડાબી બાજુએ પણ છે.

કાનોમાત્રા અને સ્વરને એક બીજા સાથે સાંકળી લેવામાં આવ્યા છે. જેમ કે E ની કી દબાવીએ તો ‘ા’ કાનો નીકળે છે પણ શિફ્ટ કી દબાવી રાખીને E દબાવીએ તો ‘આ’ સ્વર ટાઈપ થાય છે.

કાનોમાત્રા અને સ્વરની કીના સ્થાન આ પ્રમાણે છેઃ

હલંત D
અ Shift + D
ા E
આ Shift + E
િ F
ઇ Shift + F
ી R
ઈ Shift + R
ુ G
ઉ Shift + G
ે S
એ Shift + S
ૈ W
ઐ Shift + W
ો A
ઓ Shift + A
ૌ Q
ઔ Shift + Q
ં X
ઁ Shift + X
ઃ Shift + -


કોઈ પણ વ્યંજનને હલંત બનાવવું હોય એટલે કે અક્ષરને ખોડો બનાવવો હોય તો D ની ચાવી ટાઈપ કરવી રહે છે. દાખલા તરીકે ‘વ્યાજ’ શબ્દ ટાઈપ કરવો હોય તો ‘વ’ ટાઈપ કર્યા પછી Dની કી દબાવીએ એટલે તે ‘વ્’ માં ફેરવાય જાય છે. અને ત્યાર પછી ‘ય’ ટાઈપ કરીએ એટલે અર્ધો ને આખો અક્ષર જોડાઈને ‘વ્ય’ એમ જોડાક્ષર બની જાય છે. ત્યાર પછી ‘ા’ કાનો લગાવવા માટે E ની ચાવી દબાવીએ એટલે ‘વ્યા’ બને છે. પછી ‘જ’ની ચાવી દબાવીએ એટલે ’વ્યાજ’ એમ આખો શબ્દ ટાઈપ થાય.

લઘુ-ગુરુ જોડી

વ્યંજનના પાંચ પ્રકાર છે.

જીભ દાંતને અડાળી ઉચ્ચાર થતો હોચ તેવા વ્યંજન

જીભ તાળવાને અડાળી ઉચ્ચાર થતો હોય તેવા વ્યંજન

હોઠ બંધ-ઉઘાડ કરીને જ બોલી શકાતા વ્યંજન

નાકમાંથી અવાજ કાઢીને બોલાતા વ્યંજન

ગળામાંથી અવાજ કાઢી બોલાતા વ્યંજન

આ પાંચે પ્રકારના વ્યંજનમાં પાછી લઘુ-ગુરુની જોડી હોય છે.

ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં એ વાતનું ધ્યાન રાખવામાં આવ્યું છે કે એક વર્ગનું વ્યંજન તે જ વર્ગના વ્યંજનથી બને તેટલું નજીક હોવું જોઇએ અને લઘુ-ગુરુની જોડી એક જ કીના ઉપર-નીચેના લેયરમાં રહેવી જોઇએ.

વ્યંજનની લઘુ-ગુરુ જોડી આ પ્રમાણે છેઃ
ક-ખ, ગ-ઘ, ચ-છ, જ-ઝ, ટ-ઠ, ડ-ઢ, ત-થ, દ-ધ, પ-ફ, બ-ભ, મ-ણ અને લ-ળ. તેના કી-સ્ટ્રોક આ પ્રમાણે છેઃ

ક K
ખ Shift + K
ગ I
ઘ Shift + I
ચ ;
છ Shift + ;
જ p
ઝ Shift + P
ટ ‘
ઠ Shift + ‘
ડ [
ઢ Shift + [
ત L
થ Shift + L
દ O
ધ Shift + O
પ H
ફ Shift + H
બ Y
ભ Shift + Y
મ C
ણ Shift + C
લ N
ળ Shift N

બાકી રહી જતા વ્યંજનના સ્થાન જોઇએ.

ન અનુનાસિક વર્ગનું વ્યંજન છે એટલે તેને ‘મ’ની C કીની બાજુની V કી આપવામાં આવી છે.

ય માટે ‘/’ કી અપાઈ છે.

ર ઘણું વધારે વપરાતું વ્યંજન છે માટે તેને બરાબર વચ્ચેની J કી અપાઈ છે.

વ માટે B કી નક્કી થઈ છે.

‘સ-શ’ ની જોડી માટે અનુક્રમે M અને Shift + Mનું સ્થાન મુકરર થયું છે. તેની બાજુની અલ્પવિરામની કી યથાવત્ રાખી Shift + ‘,’ ની જગ્યામાં ષ બેસાડી દેવાયો છે.

હ U ટાઈપ કરવાથી પ્રગટે છે.

ક્ષ અને જ્ઞ ગુજરાતી લિપિમાં ભલે મૂળાક્ષરનું સ્થાન પામ્યા હોય (અંગ્રેજીમાં આવા લેટર W અને X છે.) પણ તેઓ જોડાક્ષર જ હોવાથી તેમને અન્ય જોડાક્ષર સાથે સૌથી ઉપરની આંકડાની હરોળમાં બેસાડી દેવામાં આવ્યા છે. Shift + 7 દબાવવાથી ક્ષ અને Shift + 5 દબાવવાથી જ્ઞ ટાઈપ થાય છે.

ગુજરાતીમાં સૌથી ઓછા વપરાતા અને લગભગ મૃતઃપ્રાય લેખાતા ઙ અને ઞ વ્યંજન ટાઈપ કરવા અનુક્રમે Shift + U અને Shift + ‘]’ દબાવવા રહે છે.

આમ આપણે બધા ૩૬ વ્યંજનો કી-બોર્ડમાં ક્યાં છે તે જોયું.

બે ગુજરાતી જોડાક્ષર મૂળાક્ષરની માફક ખૂબ વપરાતા હોવાથી કી-બોર્ડમાં તેમને પણ સમાવી લેવાયા છે અને સૌથી ઉપરની આંકડાની હરોળમાં બેસાડી દેવાયા છે. આ જોડાક્ષર છે ત્ર અને શ્ર. Shift + 6 દબાવવાથી ત્ર અને Shift + 8 દબાવવાથી શ્ર છપાય છે. આમ જ્ઞ, ત્ર, ક્ષ અને શ્ર એ ચારે બાજુ બાજુમાં છે. આ જોડાક્ષરને આપણે અગાઉ ‘વ્યાજ’ના દાખલામાં જોયું તેમ સંયોજન પદ્ધતિથી પણ પ્રગટાવી શકાય. જેમ કે ‘ક્’+‘ષ’ ટાઈપ કરીએ તો તે સ્ટ્રોક આપમેળે ‘ક્ષ’માં બદલાઈ જાય છે.

હજુ કેટલીક વાત બાકી રહી જાય છે. ઋ અને ૠ જેવા સંસ્કૃત અક્ષર પણ કી-બોર્ડમાં હાજર છે. Shift + ‘=’ દબાવવાથી ઋ અને altgr + shift + ‘=’ દબાવવાથી ૠ છપાય છે. આપણું ઋષિ-ઋણ ઉતારવા એટલું તો કરવું જ પડે ને !

‘ર’કાર એટલે કે આખો ‘ર’ અને રેફ એટલે અર્ધો ‘ર’ અન્ય વ્યંજન સાથે જોડાક્ષર બનાવે ત્યારે જે તોફાન કરે છે તેને પહોંચી વળવાની ખાસ ચાવીઓ છે. ક્રમ, ભ્રમ, વગેરેમાં અર્ધાં ક, અર્ધાં ભ સાથે જ્યારે આખો ર ભળે છે ત્યારે ક, ભ વગેરે આખા જ લખાય છે પણ આખો ર તોફાની બારકશની જેમ નાનકી તીરછી લીટી બની અંદર છૂપાય જાય છે! Shift + 3 આવા ‘ર’કારની ચાવી છે. ભ્રમ લખવું હોય તો પહેલા ભ લખી Shift + 3 દબાવીએ એટલે ભ્ર થઈ જાય છે.

તેવી જ રીતે દરેક વ્યંજનના માથે ચડી જતા રેફ માટે એક ખાસ ચાવી Shift+4 આપવામાં આવી છે. ગર્વ લખવું હોય તો પહેલા ગ લખી અર્ધાં ર માટે Shift+4 દબાવી પછી વ લખીએ એટલે ગર્વ લખાઈ જાય છે.

જોકે માવજીભાઈ આ બન્ને ચાવીમાંથી એકેયનો ઉપયોગ કરતા નથી. તેમના મતે જોડાક્ષર માટેની હલંત પદ્ધતિ જ દરેક વખતે વાપરવી જોઇએ જેથી આપણી ટાઈપિંગની આંતરિક રીધમ જળવાય રહે. એટલે કે ભ્રમ લખવું હોય તો ભ લખી તેને હલંત બનાવવા D ની કી દબાવવી અને પછી ર ટાઈપ કરવો એટલે આપમેળે ભ્ર લખાઈ જશે અને ગર્વ લખવું હોય ત્યારે ગ લખ્યા પછી ર લખવો અને પછી D દબાવી તેને હલંત કરવો અને પછી વ લખી તેનો જોડાક્ષર બનાવી નાખવો.

હવે આપણે કૃષ્ણ કૃપાની વાત કરીએ. કૃ, મૃ, વૃ વગેરે ટાઈપ કરવાની ખાસ ચાવી છે ‘=’. ક, મ, વ વગેરે લખી ‘=’ ચાવી દબાવીએ એટલે કૃ, મૃ, વૃ વગેરે લખાઈ જાય.

નુક્તાનો ઉપયોગ ગુજરાતીમાં નહિવત્ છે છતાં કોઈ ગઝલ પ્રેમીને ગ઼ ઝ઼ લ઼ માં જ્યાં મન પડે ત્યાં નુક્તા વેરવા હોય ત્યાં ‘]’ની ચાવી દબાવી વેરી શકે છે.

મૅડમ સાથે મૉલમાં મહાલવું હોય કે ઍસિડમાં ઑક્સિજન ભેળવવો હોય તો પહોળા ઍ, ઑના સ્વર અને ૅ , ૉ ની માત્રા ટાઈપ કરવી પડે. Shift + 1 દબાવવાથી ઍ છપાય છે અને Shift + 2 દબાવવાથી ‘ૅ’ની માત્રા છપાય છે. Shift + ‘\’ દબાવવાથી ઑ અને માત્ર ‘\’ દબાવવાથી ‘ૉ’ની માત્રા છપાય છે.

ઈન્સ્ક્રીપ્ટ કી-બોર્ડ ૧૯૮૬થી સાલથી વાપરતા લોકોનું ધ્યાન પણ એ બાબત પર નહિ ગયું હોચ કે આપણી ધાર્મિક ભાવનાને અનુરૂપ ૐ અને એકલ-બેવડા દંડા પણ કી-બોર્ડમાંથી ચમત્કારિક રીતે પ્રગટે છે. altgr અને Shift કી દબાવી રાખી X દબાવો તો ૐ બહાર આવશે. એકલ અને બેવડા દંડાને પૂર્ણ વિરામની ચાવીમાં રાખવામાં આવ્યા છે. Shift + ‘.’ દબાવશો તો તેમાંથી એકલ દંડ ‘।’ પ્રગટ થશે જ્યારે altgr + ‘.’ દબાવશો તો દ્વિ-દંડ ‘॥’ પ્રગટ થશે. આ ચિહ્નોની મદદથી આ પ્રમાણે મંગલાચરણ વાક્યો લખી શકાય.

                        । ૐ શ્રી ગણેશાય નમઃ ।

                             પૂજ્ય મુનિવર શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત
                             ॥ સિદ્ધહૈમ વ્યાકરણ ॥

ગુજરાતી કી-બોર્ડની છેલ્લી આશ્ચર્યજનક આઈટમ અવગ્રહ છે. માવજીભાઈએ ૪૦ના દાયકામાં નિશાળમાં ભણતી વખતે અવગ્રહની નિશાની જોઇ હતી. ત્યાર પછી ક્યાંય કોઈ ગુજરાતી ચોપડીમાં અવગ્રહ છપાયેલ જોયો નથી. લખાણમાં જ્યાં અવગ્રહની નિશાની હોય તેની આગળ/પાછળના અક્ષરનો ઉચ્ચાર વધુ ભારપૂર્વક કરવો રહે છે. આ અવગ્રહની નિશાની ‘ઽ’ altgr અને Shift બન્ને દબાવી રાખી પૂર્ણ વિરામની ચાવી ‘.’ પ્રેસ કરવાથી છપાય છે.

આ પોથી પારાયણ વાંચી કંઈ મગજમાં ઊતર્યું ? કંઈ સમજાયું ? ગુજરાતી ટાઈપિંગ કરતાં આવડ્યું ?

ક્યાંથી આવડે ? આ તો બધી વાત તો હાથીની સૂંઢ કેવી છે, કાન કેવાં છે, ચામડી કેવી છે, પગ કેવાં છે, પૂંછડી કેવી છે એવી થઈ. આવું ગમે તેટલું વર્ણન સાંભળીએ પણ જ્યાં સુધી આખો હાથી નજરે ન જોઇએ ત્યાં સુધી હાથી કેવો છે તેની આપણને સમજ ન પડે.

ચાલો માવજીભાઈ પાસે તમને સમજાવવા માટે આખો હાથી પણ મોજૂદ છે.

આ છે ગુજરાતી કી-બોર્ડનું સંપૂર્ણ ચિત્ર

ઉપરનું ચિત્ર ધ્યાનથી જુઓ. કી-બોર્ડમાં કઈ કીનું સ્થાન ક્યાં છે તે તેમાં દોરેલું છે.

ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં ચાર સ્તર છે. ઉપરનું ચિત્ર સૌથી પહેલા એટલે કે અન્ય કોઈ કી દબાવ્યા વિના સીધા જ કી-સ્ટ્રોકથી ઊપસતા અક્ષરોનું છે.

લગભગ બધાં જ કાનોમાત્રા આ પહેલા સ્તરમાં ડાબી બાજુએ છે. આથી જમણા હાથે વ્યંજન અને ડાબા હાથે કાનોમાત્રા ટાઈપ કરવામાં સરળતા રહે છે.

આ ચિત્રમાં શિફ્ટ અને ઑલ્ટગ્રેટની કી ટોગલ કી છે. ટોગલ કી એટલે ઓન-ઓફ્ફ કરી શકાય તેવી કી.

તમારું કર્સર શિફ્ટ કી પર રાખી તેને ક્લીક કરી તેને ઓન સ્થિતિમાં લાવશો એટલે કી-બોર્ડનો બીજો સ્તર દેખાશે. તેના પરથી તમને ખ્યાલ આવશે કે ગુજરાતી કી-બોર્ડમાં શિફ્ટ કી દબાવી રાખી ટાઈપ કરવાથી કઈ કઈ સંજ્ઞાઓ ટાઈપ થઈ શકે છે.

ત્યાર પછી શિફ્ટ કી ઓફ્ફ કરો અને ઑલ્ટગ્રેટ કી ઓન કરો. આથી કી-બોર્ડનો ત્રીજો સ્તર બહાર આવશે અને તમે જોઇ શકશો કે ઑલ્ટગ્રેટ કી દબાવી રાખી શું શું ટાઈપ થઈ શકે છે.

હવે તમે ઑલ્ટગ્રેટ કી ઓન સ્થિતિમાં રાખી શિફ્ટ કીને પણ ઓન કરો. આ કી-બોર્ડનો ચોથો સ્તર છે. તે બતાવે છે કે એકી સાથે ઑલ્ટગ્રેટ અને શિફ્ટ દબાવી રાખી કઈ સંજ્ઞા ટાઈપ કરી શકશો.

આ ચિત્રમાં હજુ એક વધુ સગવડ છે. તમે કર્સરને કોઈ પણ સંજ્ઞા પર રાખશો તો તે સંજ્ઞા તમારા કોમ્પ્યુટરના કી-બોર્ડમાં કઈ કી દબાવવાથી ટાઈપ થાય છે તે જાણવા મળશે.

આખું ગુજરાતી કી-બોર્ડ ઉપરના ચિત્રમાં સમાયેલું છે. તમારે માત્ર તેનો અભ્યાસ કરવો કરવો રહે છે ને તમારા હાથ અને આંગળીઓને ટેવ પાડવી રહે છે. ગુજરાતી કી-બોર્ડ સરળતાથી વાપરી શકાય છે, ગુજરાતી ટાઈપિંગ શીખવું બહુ સહેલું છે, અને શીખ્યા પછી ટાઈપિંગ કરવાની ખૂબ મજા આવે છે. આ બાબતમાં જો કોઈને શંકા હોય તો તેઓ ન્યુયોર્કથી પ્રગટ થતા અખબાર ‘ગુજરાત ટાઈમ્સ’ના તંત્રી શ્રી રમેશ જાદવને પૂછી તેની ખાત્રી કરી શકે છે.

જેમને ગુજરાતીમાં ઈ-મેઈલ મોકલવા માટે માત્ર થોડા વાક્ય લખવા હોય કે કોમ્પ્યુટર ગુજરાતી ભાષાનો પ્રમાણમાં ઓછો ઉપયોગ કરવો હોય તેઓ ઈન્ટરનેટ પર ઉપલબ્ધ ટ્રાન્સલિટરેશન કી-બોર્ડ સગવડનો ઉપયોગ કરી શકે છે. ટ્રાન્સલિટરેશન કી-બોર્ડ એટલે એવું કી-બોર્ડ જેમાં આપણે રોમન લિપિમાં ગુજરાતી શબ્દ ટાઈપ કરીએ અને સ્ક્રીન પર તે ગુજરાતી લિપિમાં ફેરવાઈ જાય.

આવું એક સરસ ‘પ્રમુખ’ કી-બોર્ડ શ્રી વિશાલ મોણપરાએ તૈયાર કરી પોતાની વેબ સાઈટ પર મક્યુ છે. નીચેની લિન્ક ક્લીક કરી તમે આ રેડી મેઈડ સગવડનો લાભ લઈ શકો છો.